DAMLA MEDYA

Kurban Bayramı yaklaşırken, bu önemli dini günün toplumsal bellekteki yeri ve bireylerin bayramla kurduğu ilişki de yeniden şekilleniyor. Geleneksel olarak ibadet, yardımlaşma ve aile birliğini simgeleyen Kurban Bayramı, artık birçok kişi için daha çok bir tatil ve dinlenme fırsatı anlamı taşıyor.

PRAGMA Araştırma’nın 2025’e dair bulguları, Türkiye’de bayram algısının hızla dönüşmekte olduğunu ve bireysel tercihlerle toplumsal ritüeller arasındaki dengenin giderek değiştiğini ortaya koyuyor.

Araştırmaya göre, katılımcıların çoğunluğu bayramı bir ibadet günü ya da toplumsal dayanışma fırsatı olmaktan çok, bir tatil dönemi olarak değerlendiriyor.

Katılımcıların yüzde 56’sı Kurban Bayramı’nın kendilerine öncelikle “tatil” çağrıştırdığını belirtirken, bu oran, bayramın dini ve sosyal anlamından uzaklaşarak bireysel dinlenme ve kaçışla özdeşleştiğine işaret ediyor.

Cinsiyetler arasında da algı farklılıkları dikkat çekiyor. Kadınlar için bayram daha çok “et/kavurma” ile ilişkilendirilirken, erkeklerin büyük çoğunluğu için bu dönem bir tatil fırsatı anlamına geliyor.

Aile ziyareti hâlâ en güçlü ritüel

Kurban Bayramı'na yönelik planlara bakıldığında, aile ziyaretleri geleneksel anlamda en yaygın tercih olmaya devam ediyor. Katılımcıların yüzde 46’sı bu bayramda aile büyüklerini ziyaret etmeyi planladığını ifade etti. Bununla birlikte, yüzde 17’si memlekete gitmeyi, yüzde 15’i ise tatile çıkmayı tercih ediyor. Yüzde 12’si çalışmayı, yüzde 10’u ise evde kalıp dinlenmeyi düşündüğünü belirtti. Bu veriler, bayramı geleneksel ritüellerle geçirmeyi planlayanların azaldığını, bireysel tercihlere yönelimin arttığını gösteriyor.

Kurban kesme oranı ise geçmiş yıllara kıyasla daha düşük seviyede seyrediyor. Katılımcıların yüzde 52’si bu yıl kurban keseceğini, yüzde 39’u ise kesmeyeceğini belirtti. Yüzde 10’luk bir kesim ise kurban kesiminde aktif rol almayacağını ancak ailesinin keseceğini söyledi. Bu oranlar, katılımın dolaylılaştığını, bireysel sorumluluğun yerini kolektif aidiyetin aldığına işaret ediyor.

Bayram harcamalarında da benzer bir yönelim dikkat çekiyor. En fazla harcama yapılan alan yüzde 40’la tatil olurken, geleneksel alışveriş kategorileri olan yiyecek-içecek, kozmetik ve giyim harcamaları daha geride kaldı. Bu da bayramın ekonomik yansımasının da dini ritüellerden çok kişisel keyif ve konfor etrafında şekillendiğini ortaya koyuyor.

Bayram gelenekleri erime noktasında

Katılımcıların yüzde 60'ı, bayram geleneklerinin artık sürdürülemediği görüşünde. Bu algının temelinde ise yalnızca nesil farkı ya da teknoloji yer almıyor, başlıca nedenler olarak “eski adetlerin kaybolması,” “yeni neslin bu kültürü tanımaması” ve “teknolojinin etkisi” görülüyor.

Araştırma verilerini değerlendiren PRAGMA Araştırma ve Danışmanlık'tan Proje Uzman Yardımcısı Büşra Yenidünya, bayram geleneklerinin "erozyonda" olduğunu belirterek, "Bu bulgu, kültürel devamlılığın eksikliği konusunda sadece dışsal faktörlere değil, kolektif hafızanın ve sosyal yapının kendi içsel zayıflamasına işaret ediyor," dedi.

"Her üç kişiden biri yeni neslin bu gelenekleri bilmediğini düşünürken, gelişen teknoloji (yüzde 23) ve yaşlanma (yüzde 10) gibi nedenler daha ikincil görülüyor," diyen Yenidünya, şunu da sözlerine ekledi: "Bu tablo, sosyolog Pierre Bourdieu’nün ‘kültürel sermaye’ kavramıyla da örtüşüyor. Geleneksel pratiklerin aktarılamaması, kuşaklar arasında ortak anlam dünyasının kaybına yol açıyor. Sonuç olarak, bayram yalnızca bir takvim günü değil; anlamı, ritüeli ve değeri giderek silinen bir toplumsal yapı taşı hâline geliyor."

Dijital kurban bağışları yeni nesilde karşılık bulmuyor

Araştırmada öne çıkan bir diğer başlık ise dijital bağışlar konusundaki güvensizlik oldu. Katılımcıların yüzde 46’sı bu yöntemi güvenilir bulmazken, yüzde 10'u da kurban yerine yapılan online bağışların ihtiyaç sahiplerine ulaşmadığını düşünüyor.

Araştırmaya katılanlardan sadece yüzde 6’sı daha önce dijital bağış yaptığını ifade etti.

Toplamda her iki kişiden biri, bu yeni uygulamayı etik ya da fonksiyonel açıdan sorunlu görüyor.

Yenidünya bu durumun dijital dönüşümün dinî pratiklerdeki yayılımının teknolojik yeterlilikten ziyade güven ilişkisine dayandığını gösterdiğini vurgulayarak, "Ayrıca yüzde 26’lık bir kesimin bu yöntemi hiç düşünmemiş olması, dijital bağışın hâlâ toplumun zihinsel haritasında yer etmediğine ve ritüelin bireysel sorumluluk ve görünürlük boyutundan uzaklaştığı algısına da işaret ediyor. Kısacası, dijital bağış sistemi kolaylık sağlama potansiyeline rağmen, toplumsal güven ve şeffaflık inşa edilmeden geleneksel kurban kesme pratiğinin yerini almaktan oldukça uzak," yorumunu yaptı.

Araştırma sonuçlarının "bayramların kolektif değerlerinden uzaklaşarak daha mekanik, ticarileşmiş ve sanallaşmış bir forma evrildiğini gösterdiğine" işaret eden Yenidünya, "İlginç biçimde, dijital bağışları çağdaş ve anlamlı bulanların oranı yalnızca yüzde 44’te kalıyor; toplumun geri kalanı ya kararsız (yüzde 28) ya da açıkça karşı (yüzde 28). Bu tablo, bayramların anlamını kaybettiğine dair güçlü bir toplumsal farkındalık olduğunu; ancak bu farkındalığın, dijital ya da sembolik alternatiflerle kolayca ikame edilemediğini gösteriyor. Geleneklerin dönüşümüne karşı dijital çözüm değil, yapısal ve kamusal destek beklentisi daha ön planda," dedi.

Sonuçlar, Kurban Bayramı’nın toplumun hafızasında ve pratiklerinde geçirdiği dönüşümü gözler önüne seriyor. Geleneksel anlam ve ritüeller yerini giderek daha bireysel tercihlere ve tatile bırakırken, toplumsal olarak bu değişimin farkında olunduğu ve bir miktar rahatsızlık duyulduğu da dikkat çekiyor. Bayramlar artık sadece dini değil, aynı zamanda kültürel bir kimlik testi olarak da karşımıza çıkıyor.

Euronews